Evrenin herhangi bir yerinde her an farklı gök veya doğa olayları yaşanmaktadır. Bunlardan biri de içinde bulunduğumuz dünyadan gözlemlenebilen Güneş tutulmalarıdır. Tam bir görsel şölen niteliğinde olan Güneş tutulmaları maalesef fazla uzun sürmemekte ve her yıl aynı bölgede görülememektedir. Peki bu Güneş tutulması nedir ve türleri nelerdir açıklayalım.
Güneş tutulması, Ay’ın Güneş ve Dünya arasına girmesiyle oluşan kısmen veya tam hava kararmasıdır. Gök olaylarından biri olan Güneş tutulması Güneş, Ay ve Dünya’nın aynı düzlemde dik açıyla kesişmeleriyle oluşmaktadır. Ay kendi yörüngesinde yeni ay evresindeyken Dünya ve Güneş’in arasına girerek Dünya’da gökyüzünün kararmasını sağlayan olaydır. Ay her yıl yeni ay evresini 12 kere yapmaktadır. Ama Ay’ın yörünge düzlemi ile Dünya’nın yörünge düzlemi arasında 5o lik açı olması sebebiyle Ay, Güneş ve Dünya’nın arasından Dünya’ya düşen Güneş ışınlarını tam kapatamaz. Bu yüzden yılda tahmini 2-5 arası Güneş tutulması Dünya’dan gözlemlenebilmektedir.
Güneş tutulmaları, Ay’ın Dünya’yı gölgede bırakmasının şekillerine göre birkaç türe ayrılmaktadır. Bunlar:
Tam Güneş Tutulması: Tam tutulmalar adından da anlaşılacağı üzere Ay’ın Güneşi tam kapatmasıyla oluşan doğa olayıdır. Burada Ay, Dünya’dan yani bulunduğumuz bölgeden gözlemlenirken Güneş’i tamamen kapatmasına denmektedir.
Halkalı Güneş Tutulması: Evrende uzaklıklar ve boyutlar dünyaya göre çok ama çok fazladır. Mesela ayın çapı Güneş ışık yuvarının çapının 400’de 1’i, Ay’ın Dünya’ya olan uzaklığı, Güneş’in Dünya’ya olan uzaklığının da 400’de 1’idir. Bu yüzden gökyüzüne baktığımızda Güneş ve Ay’ın boyutunu hemen hemen aynı büyüklükte görürüz. Güneş tutulmalarında da boyutlar önemli bir yere sahiptir. Halkalı Güneş tutulmasında Güneş ile Dünya’nın arasına giren Ay, Güneş’i tamamen kapatamaz ve ayın kenarlarından Güneşin yaydığı ışık huzmeleri gözükür. Buna halkalı Güneş tutulması denmektedir.
Parçalı Güneş Tutulması: Aslında her tutulma başlangıçta ve sonlara doğru (tam tutulma ve halkalı tutulma esnasında hariç) bir parçalı Güneş tutulmasına örnektir. Bu tutulmalarda Ay, Güneş’i kısmen kapatması durumunda meydana gelmektedir. Ayrıca tam tutulma sırasında ayın yarattığı dar koridorun dışında kalan bölgelerde de parçalı Güneş tutulmaları gözükmektedir.
Hibrit Güneş Tutulması: Hibrit Güneş tutulmalarında Ay, Güneş’i dünyanın bazı bölgelerinde tam bazı bölgelerde halkalı Güneş tutulması olarak görülmesine denmektedir. Tutulmanın bu özelliğinden dolayı hibrit Güneş tutulmaları ender görülen gök olaylarından biridir.
Bunlara ek olarak tutulma sırasında tutulma esnasında Güneş’in çevresinde taç tabakası da görülmektedir. Taç tabakası normalde göremesek bile tam tutulma sırasında görebildiğimiz Güneş’in uzayın milyonlarca kilometre ötesine saçtığı parlak gaz yuvarı olarak tanımlanabilir. Taç tabakasına ayrıca “Güneş Tacı” denmektedir. Ay, Güneş ve Dünya’nın arasında girerken tam tutulmadan hemen önce Güneş ışınları Ay’ın yüzeyindeki vadilerden geçerek Baily baloncukları oluşturmaktadır. Baily baloncuklarına “elmas yüzük etkisi” de denilebilmektedir. Bunun sebebi ise tam tutulmadan hemen önce ve sonrasında Güneş ışınlarının elmas yüzüğü andırmasından kaynaklanmaktadır.
Gökyüzünde Güneş ve Ay sayesinde gerçekleşen bu görüntüler çıplak gözle görülemeyecek kadar tehlikelidir. Güneş ışınlarına uzun süre bakmak gözün korneasında kalıcı hasara ve körlüğe neden olabilecek faktörlere sebep olabilmektedir. Özellikle küçük yaştaki çocuklar ve deneyimsiz kişiler Güneşe çıplak gözle bakarak gözün retinasına büyük hasarlar vermektedirler ama ışık huzmeleri herhangi bir acı veya hissiyat vermediğinden dolayı zaman zaman bakma isteği duyarlar. Böyle bir durumda özel göz koruması ya da özel yapım Güneş gözlükleriyle Güneşe bakılabilir. Herhangi bir dürbün teleskop ya da mercek gibi araç gereçlerle bakıldığında gözleriniz ciddi bir hasarla karşılaşabilir. Bu yüzden Güneşe bakmadan önce iki kere veya üç kere düşünmenizi tavsiye ederim.
Zaman zaman büyüklerimiz Güneş tutulmalarını depremlerle bağlantılı olarak gerçekleştiğini söylemektedirler. Örneğin 11 Ağustos 1999’daki Güneş tutulmasından hemen sonra 17 Ağustos 1999’da Gölcük Depremi meydana gelmiştir. Bu konu deprem uzmanlarına, bilim adamlarına ve astronomlara sorulduğunda ise her iki doğa olayının birbiri ile bir bağlantısı olmadıklarını açıklamışlardır.
Türkiye’de ve Dünya’da tam Güneş tutulmaları her zaman aynı yerde aynı zamanda gerçekleşmediğini daha önce söylemiştik. Örneğin Türkiye’de tam Güneş tutulması en son 1999’da gerçekleşmiştir. Türkiye’den görülebilecek bir sonraki tam Güneş tutulması ise The Washington Post’a göre 21 Nisan 2088 yılında gerçekleşeceği öngörülmektedir. Tabi bu sadece Türkiye için geçerli bir durum. Normal Dünya’da farklı bölgelerde her yıl 70’ten fazla Güneş tutulması görülmektedir. İsterseniz yıl içinde birçok farklı bölgelere seyahat ederek tam Güneş tutulmalarını seyredebilirsiniz ama izlerken dikkatli olmayı sakın unutmayın.
Bu hafta bilim ve teknoloji kategorisinde Güneş tutulmasının nasıl oluştuğunu, türlerini ve nerelerde ne zaman görüleceğini detaylıca inceledik bir sonraki yazımızda Ay tutulmasını ayrıntılarıyla inceleyeceğiz. O zamana dek görüşmek üzere…
SOSYAL YAŞA 