Güneş sistemi içinde birbirinden farklı gezegenleri ve uyduları barındırmaktadır. Bunların her biri araştırmaya değer varlıklardır ve kendileriyle alakalı merakımızı giderek artırmaktadırlar. Daha önce sizlerle güneş sistemine ait olan Merkür, Venüs, Dünya, Mars, Jüpiter, Satürn ve Uranüs’ü incelemiştik. Bugün ise güneş sisteminin sekizinci gezegeni olan Neptün’ü ele alacağız. Bu yazımızda Neptün’e dair birçok araştırmayı inceleyeceğiz. Şimdiden keyifli okumalar dileriz.

Neptün’ün keşfi

Neptün resmi kayıtlarda 23 Eylül 1946 yılında keşfedilmiş olsa da tarihi daha önceye dayanmaktadır. Gökyüzüne bakıldığında çıplak yüzle görülmeyen ancak teleskop yardımıyla incelenebilen Neptün ilk defa 1610’lu yıllarda Galileo Galilei tarafından gökyüzünü incelerken fark edilmiştir. Fakat o sırada Neptün ve Dünya, yörüngelerinde birbirine zıt şekilde hareket ettiklerinden dolayı duran bir cisim olarak nitelendirilmiştir ve yıldız olduğu sanılmıştır. Tabii bu durum daha sonra fark edilmiştir. 1840’lı yıllara gelindiğinde araştırmalar ve incelemeler bir hayli artış göstermiştir. Gezegenlerin yörüngeleri, bulundukları noktalar ve hareketlerini bir çizelge haline getirilerek kayıtlara geçiyordu. John Couch Adams’ta bu kayıtlardan yararlanarak yeni bir gezegen olmasıyla ilgili varsayımlar üretti fakat Uranüs’ün yörüngesi ile ilgili daha önceki kayıtlarla bir farklılık olduğunu gözlemledi. Buradan yola çıkarak araştırmasını artıran Adams kendi hesaplamalarını geliştirdi. Adams’tan bağımsız olarak Urbain Le Verrier’de kendi hesaplamaları üzerinde çalıştı. Bu iki araştırmanın benzerliğini fark eden George Airy, James Challis’i (Cambridge Gözlemevi müdürü) gezegeni araştırmaları için ikna etti ama bir sonuç bulunamadı. Aynı durum Le Verrier tarafından Johann Gottfried Galle’ye (Belin Gözlemevi Astronomu) yöneltilmişti. Uygulanan parametreler ve araştırmalar sonucunda Le Verrier’in koordinat hesaplamalarına göre 1^o, Adams’ın hesaplamalarına göre 12^o sapma ile Neptün 23 Eylül 1946 gecesi keşfedilmiş oldu.

Neptün’ün ismi nereden geliyor?

Roma mitolojisinde deniz tanrısı olan Neptün gezegenin ismine ilham olmuştur. Bunun sebebi gezegenin mavi renkte olmasıdır. Ayrıca daha önceki gezegenlerin isimlerinin de roma mitolojisindeki tanrıların isimleri olduğunu bildiğimize göre bir gelenek daha devam etmiştir. Bundan öncesinde yani Neptün ismi daha verilmeden birçok isim değişikliğine uğramıştır. Bunlar Le Verrier’in gezegeni, Uranüs ötesindeki gezegen, Le Verrier Neptün, Oceanus, Leverrier gibi isimlerdir. Fakat milletlerarası ve uluslararası alanda pek kabul görmemiş hatta Fransa dışındaki ülkeler bu isimleri benimsememişlerdir. 29 Aralık 1946’da Struve tarafından Saint Petersburg Bilimler Akademisi’ne önerisiyle Neptün ismi belirlenmiş ve uluslararası alanda kabul görmüştür.

Neptün’ün oluşumu nasıldır?

Neptün’ün nasıl oluştuğu tam olarak bilinmemektedir. Ancak yaptığımız gözlemler sonucunda bundan 4,5 milyar yıl önce güneş sisteminde var olan gaz ve toz bulutlarının güneşe yakın bir yörüngede yerçekimi sayesinde toparlanıp oluştuğu düşünülmektedir. Zaman geçtikçe Neptün’ün yörüngesi kayarak şu anki konumuna yerleşmiştir.

Neptün’ün uzaklığı ve yapısı nasıldır?

Neptün’ün yörüngesi güneşe 30 astronomik birim yani 4,5 milyar kilometre uzaklıktadır. Buna oranla Uranüs’ten sonra en soğuk gezegenlerden biridir. Öyle ki Neptün’ün atmosferinin üst tabakaları -226^oC seviyesindedir. Fakat çekirdeğine baktığımızda bu sıcaklık 5000^oC seviyesinde olduğu görülmektedir. Gezegenin yapısında bulunan metan, amonyak ve azot yoğunluklu bir orana sahiptir. Bu da Neptün’ü gaz devi sınıfına sokmaktadır. Gaz devi olmasından dolayı ise yüzeyinde herhangi bir katı cisim yoktur. Direkt olarak gezegenin yapısında gazdan sıvıya geçiş mevcuttur.

Neptün’ün atmosferi gezegenin kütlesinin %5-10 kadarı olduğu ve atmosfer kalınlığının gezegenin toplam boyutuna göre %10 ila %20 arasında olması iç yapı bakımından Uranüs’ün ikizi sayılabilecek derecededir. Atmosferden gezegenin merkezine doğru gidildikçe gazdan sıvıya geçiş görülmektedir. Gezegende bulunan amonyak, metan ve su buharı derinlere inildikçe yoğunluğu artmaktadır. Neptün’de atmosfer basıncı 10 GPa kadardır. Mantosunun kütlesi Dünyanın kütlesinin 15 katıdır. Çoğunlukla su, metan ve amonyak sıvı halde bulunan mantonun sıcaklığı 4000-5000 ^oC civarındadır ve derine inildikçe bu sıcaklık giderek artmaktadır. Çekirdeğin kütlesi Dünyanın 1,2 katına eşitliktedir ve bünyesinde yoğunluklu olarak demir, nikel ve silikat barındırmaktadır. Çekirdek basıncı ise 7 Mbar (700 GPa) civarındadır. Bu şartlar altında herhangi bir canlı yaşamı gezegende var olamayacağı  ileri sürülmektedir.

Neptün’ün fiziksel özellikleri nelerdir?

Neptün’ün kendi etrafındaki tam turunu yaklaşık olarak 16 Dünya saatinde eşittir. 1 Neptün yılı ise yaklaşık 165 Dünya yılına yani 60.190 Dünya gününe denk gelmektedir.

Neptün’ün Jüpiter’den sonra güneş sisteminde ikinci en büyük çekim kuvvetine sahip bir gezegendir. Neptün’ün kütlesi 1.0243×10²⁶ kilogramdır. Bu Dünya’dan 17 kat daha fazla kütleye sahip olduğunu gösterir. Yarıçapı 24,764 km ile Dünyadan 4 kat fazla genişliğe sahip olduğu bilinmektedir. Ayrıca gezegenin manyetik alanı Dünyanın manyetik alanından 27 kat daha güçlüdür. Bu manyetik alanın kutuplara göre eğikliği 47 derecedir.

Gezegenin atmosferinde %80 oranında hidrojen %19 oranında helyumdan oluşmaktadır ve eser miktarda metan gazı içermektedir. Atmosferde bulunan metan 600 nanometre ve büyüklüğündeki dalga boylarını soğurarak gezegenin mavi renginde gözükmesine olanak olduğu düşünülmektedir. Fakat bunun sebebi başka şeyler olabileceği aklımızdan çıkmamalıdır. Çünkü şu ana kadar sadece Voyager 2 uzay aracı tarafından alınan verilerle bunlar desteklenmektedir. Mavi olmasının sebebi atmosferinde bilmediğimiz elementlerde sebep olabilir.

Neptün’ün atmosferi nasıldır?

Atmosfer iç troposfer ve dış stratosfer olmak üzere iki katmandan oluşmaktadır. Bunların üstünde stratosfer, termosfer ve ekzosfer bulunur. İç troposferde sıcaklık merkeze gidildikçe artarken dış stratosferde durum tam tersidir. Yani yukarı çıkıldıkça sıcaklık artmaktadır. Birde bu iki troposferi ayıran tropopoz adı verilen çok ince tabaka bulunmaktadır.

Neptün’ün bulutları nasıldır?

Yukarı katmanlardaki bulutlar, sıcaklığın metanın yoğunlaşmasına izin verdiği 1 barın altındaki basınçlarda oluşur. 1-5 bar arasındaki basınçlarda amonyak ve hidrojen sülfür bulutlarının oluştuğuna düşünülmektedir. 5 barın üzerindeki basınçlarda ise bulutlar amonyak, amonyum sülfit ve sudan oluşmaktadır. Daha derinlerdeki su buzu bulutları, sıcaklığın 0 dereceye kadar yükseldiği 50 bar civarındaki basınçlarda meydana gelmektedir.  Daha da alt kısımlarda amonyak ve hidrojen sülfit bulutları bulunduğu tahmin edilmektedir.

Neptün’ün rüzgarları nasıldır?

Güneş sisteminde en etkili ve en hızlı rüzgarlara ev sahipliği yapan Neptün saatte 2000 kilometreyi bulan hızlara erişebilmektedir. (Dünya ile kıyasladığımızda Dünya’da en hızlı rüzgâr saatte 400 km idi.) Neptün’ün rüzgarları gezegenin dönüş yönünün tersine esmekte olduğu bilinmektedir. Neptün’ün güneyinde 1989 yılında çıkan bir fırtına gözlemlenmiş ve buna büyük karanlık nokta adı verilmiştir. Öyle ki bu fırtına 5 dünya yılı düşmüştür. Fırtınanın Dünyada olması halinde tüm gezegen felaket denilebilecek türde etkileyecek kapasiteye sahipti.  

Neptün’ün uyduları nelerdir?

Neptün’ün 13 farklı uydusu bulunmaktadır. En büyük uydusu olan Triton gezegenin keşfinden hemen sonra William Lassell tarafından bulunmuştur. Diğer uyduların aksine ters yönde dönmektedir. (Retrograd yörüngeye sahiptir.) Diğerleri ise zaman geçtikçe gözlemlenmiştir. İsimleri ise Despina, Galatea, Halimede, Hippocamp, Laomedeia, Larissa, Naiad, Nereid, Neso, Proteus, Psamathe, Sao, Thalassa’dır.

Ek olarak Neptün’ün farklı bir tane daha uydusu olduğu açığa çıkmıştır. Hubble uzay teleskobu tarafından 1 Temmuz 2013’te görüntülenen bu cisim 35 km çapa sahiptir ve ismi Hippocamp (S/2004 N 1) olan uydu Neptün’ün uydularının arasında yerini almıştır. Böylelikle toplam 14 farklı uydusu olmuştur.   

Neptün’ün halkaları var mı?

Neptün’ün keşfinden sonra gezegen hakkında bilgi toplamak isteyen William Lassell gezegenin etrafında soluk bir halka tespit etmiştir. 1989’da gönderilen Voyager 2 uzay aracı ve keşiften sonra yapılan çalışmalarla birlikte bu durum kanıtlanmıştır. Gezegenin etrafında 4 farklı halka olduğu tespit edilmiştir. Koyu renkte ve çok ince bir halka olduklarından dolayı kolayca fark edilmemektedir.

Halkalar gezegenin etrafını tam tur sarmakta ve yüzeyinden 60.000 km yukarıda yer almaktadır. İçten dışa doğru halkaların ismi sıralandığında şöyle olmaktadır:

• Galle halkası
• Le Verrier halkası
• Plateau halkası
• Adams halkası

Ayrıca Neptün’ün Adams halkasının yay şeklinde 5 adet parça vardır. Bu toz kümeleri şöyle sıralanabilir:

• Liberté (Özgürlük)
• Egalité 1 (Eşitlik)
• Egalité 2
• Fraternité (Kardeşlik)
• Bravura (Cesaret)