Ülkemizde son günlerde gündem haline gelmiş, 80 yıla aşkın zamandır var olan Montrö boğazlar sözleşmesi nedir, ne gibi özelliklere sahiptir? Rusya ve Ukrayna arasında gerçekleşmekte olan savaş hattında oluşan deniz saldırıları Montrö sayesinde önlenebilmiştir. Bunun sebebi ise İstanbul ve Çanakkale boğazlarının oluşabilecek askeri bir saldırı riskine karşı ülkelerin savaş gemilerine geçişlerine izin verilmemesidir. Bu durum hem Karadeniz’de Türk sınırlarının güvenliği hem de büyümekte olan bir savaşın belki de etkili bir önleyicisi olmuştur.

Montrö Boğazlar Sözleşmesi Tarihi

Türkiye henüz 1. Dünya savaşı sonrasında, İtilaf devletleri ile mücadelesine devam ederken, Kurtuluş savaşı sonucunda en önemli sorunlardan biri olan boğazlar meselesi ortaya çıkmıştır. Karadeniz ve Akdeniz arasında bir geçiş alanı olan boğazlar yıllardır Türklerin denetimindeyken yapılan barış anlaşması Lozan ile artık bir komisyon tarafından yönetilmektedir. Ancak Osmanlının yıkılması ve Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluşuyla dönemin önderi Mustafa Kemal Atatürk Türkiye’de yaşanabilecek büyük askeri ve ekonomik sorunlara karşılık komisyon sistemini kaldırmak için Avrupalı devletler ile Montrö Boğazlar Sözleşmesi imzalamıştır.

Bu sözleşme ile İstanbul ve Çanakkale boğazının denetimi tamamen Türkiye’ye ait olacak, askeri saldırılara karşılık boğazlar tamamen kapatılacak ya da gemiler önlenecek. Bunun dışında sivil gemilerin geçişi hiçbir sorun teşkil etmediği sürece geçiş iznine sahip olacaktı. Boğazlarda oluşabilecek riskli saldırılar 1936 yılından itibaren bu şekilde engellenmiş oldu ve günümüzde de devam ediyor.

Kanal İstanbul ve Montrö

Bir dönem üzerinde birçok siyasi tartışmanın çıktığı Kanal İstanbul projesi ile ilgili birçok teori ortaya atılmıştır. Bilinene göre deniz üzerinde ticari bir kanal açma planı Montrö Boğazlar Sözleşmesi’nin ihlaline neden olabilmektedir. Bu durumla ilgili yapılan açıklamalarda siyasi bazı isimlerin bu sözleşmeyi iptal etmeyi gündeme getirdiği bilinse de yaşanan son savaş durumu sözleşmenin ne kadar önemli olduğunu bir kez daha göstermiştir.

Boğazlarda hakimiyete sahip olmak özellikle de Jeopolitik açıdan Türkiye için oldukça önemlidir. Çeşitli Karadeniz’e kıyısı olan ülkeler ya da Karadeniz’den Akdeniz ve diğer denizlere ticari işlem gerçekleştiren ülkelerin öncelikle Türkiye denetiminde ürünlerini gönderebilmeleri mümkün olmuştur. Bu da aslında Dünya üzerinde Türkiye’yi ekonomik anlamda önemli bir konuma getirmektedir.

Toprak yapısına da bakıldığında aynı şekilde Orta Doğu, Avrupa ve Asya arasında köprü görevi yapan Türkiye temel anlamda hemen her ülke için ortak bir ticari merkez haline gelebilmektedir. Ancak yaşanan siyasi birtakım çalkantılar ve söylemler bu durumu olumsuz yönden de etkileyebiliyor…