Dünyamız dinamik bir yapıdır. Yani bir hareket halindedir. Hem uzayda hem de kendi bünyesinde devamlı bir hareket söz konusudur. Bunun en güzel örneği faylardır. Bu yazımızda da fayın ne olduğunu ve fay hattı oluşumlarını inceleyeceğiz. Dilersek başlayalım.

Fay ve Fay Hattı Nedir?

Yeryüzü (litosfer) aslında bir bütün olarak bilinse de pek öyle değildir. Üzerinde yaşadığımız kıta levhaları sürekli hareket halindedir. Bunu fark etmememizin sebebi ise bu hareketin binlerce hatta milyonlarca yıl sürmesidir. Öyle ki her yıl faylar 1-2 cm birbirlerinden ayrılırlar. “Fay” diğer bir adıyla “kırık” iki farklı kıta levhasının zaman içinde sürtünme ve sıkışma enerjisi biriken bölümlerinde açığa çıktığında birbirlerinden farklı (zıt) yönde hareket etmeleriyle oluşmaktadır. Yani şöyle düşünebilirsiniz. Önünüze dikdörtgen bir şekilde iki farklı katı cisim koyarsanız ve bu katı cisimleri birbirleriyle birleştirip zıt yönde hareket ettirmeniz gibidir. Bir nevi kayma hareketi gözlemlenmektedir. Bu örneği dünya üzerindeki kıtaları ele aldığımızda iki kıtanın zıt yönde birbirleriyle sürtünmesidir. Fakat bazıları çatlak şeklinde olabilir. Bunlara kırık denmez. Çünkü kırık olabilmesi için zıt yönde hareket etmesi lazımdır kıtanın. Çatlak ise birbirinden tamamen ayrılan bir parçalara denmektedir. Fay hattı ise fayların oluştuğu yerdeki kırılmaların uzunluklarıdır.

Zorlanma ve sürtünmeden çıkan enerjinin etkisiyle gereğinden fazla şiddetli bir kırılma ve hareket ortaya çıktığında “deprem” (ana şok) meydana gelir. Eğer şiddetli sarsıntının etkisiyle deprem bölgesindeki yer kabuğunun diğer zayıf kısımlarının kırılmasına da “artçı depremler” (artçı şoklar) denmektedir.

Fayların bazı ortak özellikleri bulunmaktadır. Bunlar Bir fay hattı oluşabilmesi için gerekli olan özelliklerdir.

• Fay düzlemi (kırık/fay aynası): yeryüzü tabakalar halindedir. Bu tabakalardan iride fay düzlemi dediğimiz tabakadır. Kayma hareketi bu düzlemde gerçekleşmektedir.  
• Kırık çizikleri: fay düzlemi üzerinde hareket eden tabakanın fay düzleminde oluşturduğu çiziklere verilen isimdir. Bu çizikler bizlere fayın nasıl bir hareket izlediğini görmemize yardımcı olmaktadır.
• Tavan bloğu: fay düzleminin üstünde olan tabakaya denilmektedir.
• Taban bloğu: fay düzlemin altında olan tabakasına verilen isimdir.

Fay Hattı Türleri

Eğim atımlı faylar: adı üstünde fay hareketinin bir eğim boyunca hareket etmesidir. Bu hareket aşağı veya yukarı doğru olabilir.

• Normal faylar: normal faylar genellikle 45 derece ve üstü eğimli olup tavan bloğunun taban bloğuna doğru aşağıya kaymasıdır. Bu kayma hareketi çoğu zaman anlaşılmaz. Bunun sebebi taban bloğu mu üstü kaydı yoksa tavan bloğu mu aşağıya kaydı diye sorunlarla karşılaşılabilir. Kısaca ne olduğunu saptamak imkansızdır. Bu fayın uzunlukları çok küçük miktarlardan kilometrelerce uzunlukta gerçekleşebilir.
• Ters faylar: eğim derecesi 35-75 derece arasında olup taban bloğu tavan bloğunun yukarısına doğru kaymasıyla oluşmaktadır. Bu fayın uzunlukları normal faylarda olduğu gibi çok küçük miktarlardan kilometrelerce uzunlukta gerçekleşebilir.

Yanal atımlı faylar: yanal atılımlı faylar fay düzlemi boyunca yatay olarak hareket eden kaymalardır. Bunlar sağ ve sol yönlü atılımlı kaymalar olarak ikiye ayrılmaktadır. Buradaki olay iki levhanın birbirinden ayrılarak bir yarık oluşturması veya birbirleriyle birleşerek ittirmeleri sonucu dağ oluşumuna sebep olmasıdır.

Oblik atımlı faylar: buradaki olay iki levha hareketi sonucu kayma gerçekleşmesi ve sonrasında tekrardan farklı bir hareketlilikle levha kaymasının görüldüğüdür. Yani bir fayda iki farklı atım gerçekleşirse Oblik atımlı fay denmektedir.

Bugünkü yazımızın sonuna gelmiş bulunmaktayız. Eğer aklınızda bir sorunuz varsa bunu yorumlarda paylaşabilir yoksa yazımızı beğenip bizleri takip edebilirsiniz. Bir sonraki yazımıza dek hoş kalın, esenle kalın 🙂