Bugün yine yaşamımızda pek çok kez duyduğumuz, belki duyduğumuz zaman bizi ürküten, kötü bir şeymiş ve bizi tehdit ediyormuş gibi düşündüğümüz propaganda kavramının ne olduğunu inceleyeceğiz.

Etimolojik Olarak Propaganda

Kelime köken olarak Latinceden dilimize geçmiştir. Latincede “propagare (çubuktan fidan üretmek)” sözcüğünden türemiştir. Modern anlamda ilk kullanımı 1622 yılında Katolik inancını denizaşırı ülkelere yaymak amacıyla kurulmuş bir cemiyet olan “Sacra Congregatio de Propaganda Fide (İnancı Yaymak Amaçlı Kutsal Cemiyet)” cemiyetinin isminden türetilmiştir.

Kavram Olarak Propaganda

Propaganda kavramı; sonuçları önceden belirlenmiş belli gruplar ya da kitleleri etkileme amaçlı tasarlanmış eylem ya da düşüncelerin ifade edilmesidir.

Kavram olarak baktığımızda aslında zaten propagandanın amacını büyük ölçüde anlamış oluyoruz. Fakat yazımızda biraz daha derinlere ineceğiz.

Propagandayı çoğu zaman bir ideolojiyi, söylemi kabul ettirme amaçlı kullanıldığını görüyoruz. Dar bir görüşle politik iktidarların çıkarlarını destekleyecek şekilde düzenlenmiş, saptırılmış ve çarpıtılmış bilgiler olduğunu söylersek biraz daha zihninizde canlanacaktır. Propaganda yayımında hiyerarşik olarak bu işin en tepesinde diyeceğimiz bu mesajı veya bu eylemi hazırlayanların konu hakkındaki saptırma veya çarpıtılmadan haberdar olmasına karşın hiyerarşik düzende bu ideolojiyi veya mesajı yayanların böyle bir durumda kullanıldıklarından çoğu zaman haberleri yoktur. Bu bilmeden yanlış olan bir şeye alet olma durumu her zaman gizli değildir. Bazı propaganda türleri yapacağı eylemi belirtir.

Propaganda Türleri

Üç çeşit propaganda vardır. Bunlar; beyaz propaganda, gri propaganda ve kara propaganda olarak söylenebilir.

Beyaz propaganda kitleler arasında güvenilirlik tesisi amacını güder. Bu amaçlar vatanseverlik, ulusal bayramlar ve kutlamalar, bölgesel milliyetçilik olarak tanımlanabilir. Örnek verecek olursak Amerika’da yapılan olimpiyatlarda Amerikalı, Çin’de yapılan olimpiyatlarda Çinli sporcuları yayınlarda daha ön planda daha başarılı gösterilmesi gibi örneklendirilebilir. Bir beyaz propagandayı gördüğünüzde fark edebilirsiniz. Bu propaganda kendi milliyetinden bakan birine karşı masum bir mesajdır ancak yine de bir ikna etme amacı bulunması nedeniyle sistematik bir propaganda türü olarak karşımıza çıkar.

Gri propagandadan önce kara propagandayı anlamak ikisi arasında kalan bu türü anlamak için daha etkili olacaktır. Kara propaganda yazının başında bahsettiğimiz propaganda adını duyunca zihnimizde oluşan olumsuz imajı ve ürkütücü gibi algılatan propaganda türüdür. Aynı beyazın zıttı siyah demek gibi kara propaganda da beyaz propagandanın zıttı demek mümkündür. Kara propagandada mesajlar kaynağı bilenmeyen bir şekilde yalan ve yanlışların ağırlıklı olduğu şekilde ortaya çıkmaktadır. Bu mesajlar daha çok kitleleri ayrıştırma, kışkırtma amaçlı kullanılır. Bu sistemi tanımlarken kaynağın kesin gizliliği önemli bir konudur.

Gri propaganda diğer iki türün arasında bir propaganda çeşididir. Gri propagandada bilginin doğruluğu veya yanlışlığı kesin değildir. Kaynak içinse yine aynı şekilde kesinlik bulunmamaktadır. Yani kaynak belirtilmiş olabilir de olmayabilir de. Gri propaganda da provoke edilecek durum uluslararası düzeyde rakip ülkeler veya şirketler arası olabilir. Burada ofansif hareketler sergilenerek söyleyen kaynak belli olabilir veya belirgin bir propaganda olduğu anlaşılabilir. Ancak tam tersi bir durumda bu ikisi belli olmayabilir de. Örneklendirmede bulunmak gerekirse küresel politikada imaj zedeleme amaçlı yapılan Moskova Radyosu’nun Martin Luther King ve J.F. Kennedy suikastlarının kullanılması.  

Reklamlarda bağımsız kuruluşlar tarafından yapılan araştırmada kendi ürününün veya hizmetin  

Propagandanın Halkla İlişkiler Bağlantısı

Halkla ilişkiler çalışmaları gerek kullandığı araçlar gerekse kitleleri (satın almaya) yönlendirme amaçlarıyla bağlantılıdır diyebiliriz. Ancak halkla ilişkilerin amacı tamamen yalan olan bilgileri sunmak değil gerçekleri saklamak olarak görülebilir. Bu gerçekleri saklama olayına verilebilecek örnekler; reklamlarda çokça karşılaştığımız resmi olmayan kuruluşlara yaptırılan dayanıklılık, hijyen vb. gibi testler, şirketlerin yıllık raporlardaki istatistiklerde yapılan oynamalar.

Şöyle genel olarak propaganda kavramını, çeşitlerini ve günlük hayatta karşımızda nasıl bulunduğunu örnekleriyle gördüğümüz bu yazımızdan sonra artık kötü bir propaganda çalışmasını 100 metreden tanıyacak kadar bilgi sahibi olduğunuzu söylemek abartı olmayacaktır. Bunun gibi birçok konuda yazdığımız yazılarımızı okumak için bloğumuzu ziyaret edebilir ve yeni faydalı bilgiler edinebilirsiniz.