İçinde bulunduğumuz ekosistem canlıdır ve her zaman hareket halindedir. Bir bölgede deprem olurken başka bir bölgede kar yağabilir. Bir yerde seller oluşurken başka bir yerde volkanlar patlayabilir ya da litosfer erozyona uğrayabilir. Biz bunlara kısaca doğal afetler diyoruz. Doğal afetlerin birçok çeşidi bulunmaktadır bunların çoğunu geçtiğimiz haftalarda ayrıntılarıyla işledik. Şimdi ise doğal afetler serimizin beşinci ve son bölümü olarak hava olayları, orman yangınları ve volkanik patlamaları ayrıntıları ile inceleyeceğiz.
HAVA OLAYLARI
Atmosferde su buharına yani neme bağlı olarak yağan yağmurlar ve rüzgarların oluşturduğu değişik olaylara hava olayları denmektedir. Bunların başlıca isimleri kasırga, fırtına, tayfun, dolu ve hortumlardır. Bulunduğumuz ekosistemde meydana geldiği içinde doğal afetlerden sayılmaktadırlar. Rüzgarlar dünyanın hareketi ile meydana gelen basınçlar sayesinde sürekli hava akımı oluştururlar. Bu hava akımları yüksek basınçtan alçak basınca doğru hareket eder ve rüzgarları meydana getirir.
Fırtına: Çoğunlukla haberlerde gördüğümüz ya da şahit olduğumuz fırtınalar rüzgârdan daha hızlı esmesiyle oluşur. Tahmini saatte 100-120 kilometre hızda rüzgârın hareket etmesidir. Fırtınalar her yerde meydana gelebilmektedirler. Çevreye çok fazla maddi zarara uğratmazlar ve fazla can kayıplarına yol açmazlar.
Kasırga: Rüzgarların fırtınadan daha fazla şiddetli esmesiyle meydana gelen doğa olayıdır. Genelde hızları 300 kilometreyi bulmaktadır. Fırtınanın aksine çok fazla can kaybına ve çevre ile beraberinde insanlara büyük maddi zararlar vermektedir. Etki ettikleri bölgeler fırtınanın etki ettiğinden daha geniş çaptadır yani fazladır ve daha çok sıcak denizlerde meydana gelmektedir. Kasırgalar pasifik okyanusunun batısından kendilerini göstermektedirler.
Tayfun: Tayfun, kasırga ile aynı sayılabilir. İlginç ve benzeri görülmeyen bulut şekilleri ve beraberinde getirdikleri yağmurlar sayesinde seller oluşmaktadır. Rüzgârın bir çeşidi olan tayfunlar kasırgalar gibi geniş çapta ve ülkelerin ekonomisine ve çevreye çok fazla maddi manevi zararlar vermektedirler. Tayfunun daha büyüğü olan süper tayfun kasırga ya da tayfunun 5 kat daha fazla güçte olduğu bilinmektedir. Genelde pasifik okyanusunun batı bölgeleri, Filipin ve Çin denisinde meydana gelmektedirler.
Dolu: Dolular fındık boyutunda ya da ceviz büyüklüğünde meydana gelen yağışlardır. Yağmur damlalarının bulutun içinde hava akımı sayesinde 0 ila -35/-40 derecelerde katmanlar oluşturacak şekilde donarak en sonunda da yerçekimine karşı koyamayacak kütleye sahip olduğunda yer yüzüne düşmektedir. Bazı zamanlar verdiği maddi zararlar çok büyük olmasa da bazı zamanlar büyük kayıplara yol açmaktadır. Örneğin ev camlarını çatlatması veya kırması, araba kaputunun ya da tavanında göçükler meydana getirmesi gibi sebeplerle insanlara maddi zararlar vermektedir.
Hortum: Rüzgârın bir çeşidi olan hortumlar nemli sıcak hava ile soğuk havanın buluşması ve sonucunda yer değiştirmesi esnasında daireler çizerek oluşturduğu şekle hortum denmektedir. Kasırgalara ya da fırtınalara ortam hazırlayan hortumlar çoğu zaman insanlara can ve mal kaybına uğratmasa da zaman zaman büyük kayıplara yol açabilmektedir. Genellikle boş arazilerde meydana gelen hortumlar çoğunlukla Amerika kıtasında yer alan Teksas ve Illinois bölgelerinde meydana gelmektedir. Kanada ve Hollanda gibi ülkelerde, ülkemizde ise Akdeniz bölgesinde daha sık bir şekilde hortumlar meydana gelmektedir.
ORMAN YANGINLARI
Yaşamımızın devam etmesini sağlayan en önemli kaynağını oluşturan ormanlar beşerî ya da doğal faktörlerden kaynaklı milyonlarca hektar yanıp kül olmaktadır. Canlıların yaşadığı ve cansız varlıklara da ev sahipliği yapan ormanlarımız bizlere oksijen üreterek yaşantımızı devam ettirmeyi sağlar. Orman yangınları insani faktörlerden ve doğanın kendisinin tetiklediği olaylardan dolayı çıkmaktadır.
Volkanların patlamasıyla yeryüzüne çıkan magmalar, yıldırımlar ve havanın aşırı derecede ısınması orman yangınlarını oluşturan doğal sebeplerdir.
Orman yangınlarının oluşmasındaki beşerî faktörler ise,
- Ormanlık bölgelerde çocukların ateşle bilinçsizce oynamaları,
- Sigara izmaritlerinin ya da kibritlerin söndürülmeden yol kenarlarına atılması,
- Cam şişelerin veya cam parçalarının ormanlık alana atılması, çünkü camlar güneş ışığının altında büyüteç görevi görerek ışığı tek bir noktaya toplar ve altında bulunan otlar veya çalıların tutuşmalarına sebep olur.
- Ormanlık arazilerde yapılan mangal kömürlerinin tam söndürülmeden doğaya dökülmesi,
- Başta kontrollü olarak yakılan anız bölgelerinde rüzgâr yüzünden kontrol dışına çıkması,
- Yerleşme alanı veya tarım alanı bölgesi açmak vasıtasıyla yakılan ormanlar,
- Ormanlık bölgelerde çöp yakmak maksadıyla tutuşturulan çöpler ve ateşin sonrasında kontrol edilememesi,
- Orman müdürlüklerine kızgınlık ya da yabani canlıları uzaklaştırman amacıyla yakılan ateşler orman yangınlarına sebep olmaktadır.
Orman yangınlarını önlemek her zaman mümkündür. Tabii beşerî faktörlerini önleyebiliriz. Örneğin yere ya da yol kenarlarına sigara izmaritlerini atmamalıyız. Kasıtlı olarak yakılan bölgelerde mutlaka itfaiye ve orman müdürlüklerine haber vermeliyiz. Cam şişelerini veya kırık çam parçalarını doğaya atmak yerine geri dönüşüm kutularına atmalıyız. Ormanlarda mangal yapmamalıyız veya eğer yakacaksak ise kömürlerin söndüğünden emin olmalıyız. Ormanlık arazilerde çocukların ellerine ateş ya da yakıcı ekipman vermemeliyiz. Her zaman arabamızda veya yakınımızda
VOLKANİK PATLAMALAR
Volkanlar bir diğer adıyla bildiğimiz yanardağlar, insan hayatını ve çevreyi olumsuz etkileyen doğal afetlerden biridir. Yanardağların %99’u tektonik levha dediğimiz fay hatlarının sınırlarında oluşmaktadırlar. Yer kabuğunun altında yani mantonun üst kısımlarında erimiş halde bulunan magmanın tektonik levhaların kırık kısımlarından yeryüzüne doğru çıkarak yanardağ şeklini oluşmaktadır. Yeryüzüne çıkan magma her seferinde çıktığı çevrenin etrafında katılaşarak yanardağa şekil vermekte ve onu koni biçimine getirmektedir. Bu magmaların sıcaklığı yaklaşık 1500 dereceyi bulabilmektedir.
Magmada yüksek sıcaklık yüzünden erimiş lavlar yeryüzüne çıkarken birtakım faaliyetler göstermektedir. Bunlar patlama esnasında çıkardıkları ince kül ve toz bulutlarıdır. Çok yoğun olan kül ve toz bulutları içeriğinde yüksek derecede karbondioksit bulundurarak atmosferin havasını kirletmekle beraber tozlar ve küller yeryüzüne inerken tarım alanların zarar vermekte, makine aksanlarının ya da parçalarının tıkayarak bozulmasına yol açmakta, tarım alanlarındaki ürünlere çok ciddi zararlar verebilmektedir.
Yanardağlar çok fazla can kayıplarına sebep olmayan doğal afetlerden biridir. Ama çok eski tarihlere gidildiğinde bazı yanardağ felaketleri çok fazla can kayıplarına yol açmaktadır. Bunun en tipik örneği olan İtalya’nın Napoli şehrinde bulunan Vezüv Yanardağının M.S. 79 yılında çevresinde bulunan 3 kentte yaklaşık 200 bin kişinin ölümüne sebep olmuştur. Toplam iki gün süren bu felaket herkesi taşlatırmış ve zaman her şeyi toprak altında bırakmıştır. Şans eseri bir tarla kazımı sırasında denk gelinen duvar kalıntısı sayesinde yok olan şehirleri arkeolojik kazılar yapılarak açığa çıkartılmaya çalışılıyor. Bundan başka örnek olarak İzlanda’da bulunan Laki yanardağı patlaması kısa süreli patlayan yanardağ değildir. 8 ay süren bu patlama 8 Haziran 1783’te başlayıp 7 Şubat 1784 tarihinde bitmiştir. Uzun süren bu patlama sayesinde atmosfere yaklaşık olarak 8 milyon ton hidrojen florür ve 120 milyon ton kükürt dioksit salınımı olmuştur. Bu kadar fazla zararlı gaz salınımı çevreye oldukça ciddi zararlar vermiştir. İzlanda nüfusunun %25’ine yakın kişiyi ölümüne sebep olmuştur. Beraberinde koyunlar, atlar ve sığırlarda gazlardan zehirlenerek ölmüştürler ve yeryüzüne çıkan magmalar tabiri caizse çevreyi bazalt denizine döndürmüştür. Ülkemizde aktif olarak bulunan volkan yoktur. O yüzden bizim böyle bir felaket yaşamamız milyonda bir olasılıktır. Belki de daha fazla olasılık olabilir. Bunun sebebi yeni oluşabilecek tektonik levha arasından çıkan magmalar etkili olabilir.
SOSYAL YAŞA 