Hemen hemen her yıl yaşanan doğal afetler, haberlerde ya da birebir yaşamımızda karşılaşarak öğrenmeye çalıştığımız konulardan biridir. Bu hafta doğal afet serimizin ikincisi olarak tsunami, sel ve taşkınların inceleyeceğiz. Doğal afetler ile olan ilk yazımızda kısaca bunlardan bahsetmiştik. Şimdi ise biraz daha ayrıntıya inerek anlatmaya çalışacağız.

Tsunami

Büyük çoğunluğumuz karşı karşıya kalmadığımız genelde haberlerden görerek yaşanılan doğal olaylardan biridir tsunami. Tsunamiler, deniz diplerinde meydana gelen kırılmalarla deniz ya da okyanus sularının kırılan kütlenin diğerine göre daha alçak olan kısmına doğru hareket etmesiyle suyun yüzeyinde oluşan yüksek dalgalardır. Deniz diplerinde yaşanan bu kırılmalar deprem etkisinin bir sonucudur. Deniz dibindeki kara parçasının zıt yönlerde hareket etmesiyle ani olarak kırılan parça denizde ya da okyanusta bir titreşim gibi yayılarak tsunamileri oluşturur. Bu olaya bazen deniz tabanının çökmesi olarak da adlandırılmaktadır. (Dilerseniz deprem oluşumunun detaylı olarak incelediğimiz yazımızı okuyabilirsiniz. DOĞAL AFETLER / DEPREM) Başka bir tsunamiyi oluşturan etkenler ise şiddetli volkanik patlamalar ve şiddetli heyelanlardır. Bunlar normal yeryüzünde olduğundan daha fazla etki gücüne sahip olan doğal afetler tsunami oluşumuna sebep olmaktadırlar.

Tsunamiler deniz ya da okyanus kenarlarında yaşayan canlılar için yüksek derece tehlike üretse de iç kesimlerde yaşayan canlılar için maddi açıdan pek önem arz etmemektedir ama dünya ülke ekonomilerini büyük bir zarara uğratabilirler. Tsunami olaylarının en çok yaşandığı ülkelere örnek verecek olursak; Japonya, Kuzey ve Güney Amerika’nın Doğu ve Batı kıyıları, Endonezya, Çin ve Filipinler olarak sıralanabilir.

Sel ve taşkınlar

Yüksek miktarda suların oluşturduğu bir başka doğal afet ise sel ve taşkınlardır. Sel ve taşkınlar birbiriyle paralel olarak oluşan doğa olaylarıdır. Seller düzensiz su akıntılarıdır. Sağanak yağmurların ve daha önce yağan karların aniden erimesi toprağın su altında kalarak sel oluşumuna sebep olmaktadır. Taşkın ise sel sularının ya da barajların açılmasıyla dökülen aşırı miktardaki suların akarsu yataklarına sığmayıp taşması ve çevreye yayılmasına denmektedir. Sel ve taşkınlar Dünya ülkeleri ve ülkemizde depremler kadar etkili olmasa da depremden sonra en fazla can kaybına sebep olan doğal afetlerdir. Ülkemizde Marmara Bölgesinin kuzeyi, Karadeniz Bölgesi, Van, Ege Bölgesinin orta kısımları ve Akdeniz Bölgesi sel ve taşkınların en çok yaşandığı bölgelerdir. Dünyada ise kısaca Bangladeş (“Seller ülkesi” olarak adlandırılır. Çünkü dünyada en fazla sel ve taşkın yaşanan ülkelerin başında gelmektedir.), Hindistan, Tayland, Pakistan, Filipinler, Vietnam, Somali, Cezayir, Güney Afrika Cumhuriyeti, Macaristan, Romanya, Portekiz, Küba, Meksika, Peru ve Paraguay’dır.  

Sel ve taşkınların oluşmasına neden olan sebepler;

• Arazilerin yanlış kullanılması,
• Akarsu drenaj sistemlerin uygun olmaması,
• Akarsu yataklarının toprakla doldurulması,
• Bulunulan çevredeki bitki örtüsünün az olması,
• Toprağın suyu kendi içine çekememesi,
• Yeryüzü şekillerinin engebeli olması,
• Şiddetli sağanak yağışlar ve ani kar erimeleri,
• Yeni yapılan evlerin akarsu yataklarının çok yakınında olması,
• Son olarak ise bitki örtüsünün zarar ya da tahrip edilmesi sel ve taşkınların oluşumuna sebep olmaktadır.

Sel ve taşkınların meydana gelmesini önlemek amacıyla birtakım tedbirler alınabilir. Bunlar;

• Yağış miktarının fazla olduğunu ve sel ya da taşkına sebep olabilecek durumlara karşın erken uyarı sistemleri kurulmalı ve insanlar bu konuda bilinçlendirilmelidir,
• Akarsu yataklarının kenar bölgelerine sel ve taşkınları önleyici setler yapılmalı,
• Sel ve taşkın sırasında neler yapılacağı önceden tartışılmalı ve planlanmalı,
• Akarsu yataklarının toprakla ya da başka bir maddeyle kesinlikle doldurulmamalı,
• Alandaki bitki örtüsü korunmalı eğer bitki örtüsü az ise uygun hale getirilmeli,
• Sel ya da taşkın riski yüksek yerlere evler inşa edilmemeli,
• Akarsu yataklarının bağlı olduğu deniz ya da diğer kanallar düzenli olarak temizlenmelidir.