Planlı eskitme “Her şeyin bir ömrü var” sözünün endüstrideki karşılığı olarak düşünülebilir.

Planlı eskitme (planned obsolescence) 1910 yılından bu yana kullanılmaya devam eden fakat fazla dillendirilmediği için aklımıza gelmeyen bir kavramdır.

1929 Amerika’da yaşanan BÜYÜK BUHRAN (1929 EKONOMİK KRİZİ) olayı sonrasında zamanın endüstri devleri tarafından Amerika’da sürekli ve zorunlu olarak uygulanması teklifinde bulunulmuş fakat kabul görmemiştir. Konunun teklif edilme nedeni büyük buhranın ana nedeni olan arz-talep dengesizliğini ortadan kaldırmaktır.

Bu teklif kabul edilmemesine rağmen endüstri tasarımcıları tarafından 20. yy başından beri kullanılan hatta zekice bir pazarlama aracına dönüştürülerek müşterilerde satın alma isteği uyandırma konusunda kullanılmıştır.

 Planlı eskitmeye örnek olarak The Shelby Electric CO. Fabrikasında Adolphe Alexandre Chaillet tarafından 1895 yılında tasarlanıp üretilen bir ampul satın alındığı kullanılmaya başlandığı 1901 yılından bu yana halen yanmaktadır. Thomas Edison tarafından 1879 da bulunduğu kabul edilen bu icat sadece 16 senede bu kadar dayanıklı bir halde tasarlanmıştır.

Kapitalist sistemin mucidi olan Amerika’da bu kadar uzun yanabilen bir ampulün dünya pazarında hızlı bir doyuma ulaştıracağını öngörerek 1924 yılında kurulan ‘PHOEBUS’ adındaki kartel tarafından ürünlerin yaşam süreleri sınırlandırılmıştır.

1925 yılına ait bir gazetede bulunan 1000 saat (41 gün) yanabildiği ifade edilen bir ampul reklamı.

Bu sınırlandırmayla beraber ürünlerin reklamlarında kullanılan sloganlarla tüketici satın alma isteğini arttıracak ve ürün yaşam döngüsü sağlanacaktı. Bu sayede pazarlarda bir doyum noktası olamayacak talepler sürekli yinelenecek arz da ona göre sağlanacaktı.

Planlı eskitmeye bir örnek daha araştırmalara göre Türk halkının günde ortalama 4 saat kullandığı telefonlardan gelecek. Büyük telefon üreticilerinin her sene yeni telefon üretmesinden ve bu üretimin talep bulması amacıyla önceki yıllarda sattığı telefonların işlevlerini yavaş yavaş kaybetmesini sağlamaktadır. Bunun için telefonlara gelen güncelleme istekleri size daha iyi bir deneyim sunma amacıyla olduğu söylense de işin aslı telefonlarda planlı eskitme kullanılarak ürün yaşam sürelerini kısaltmaya yönelik uygulamaya tabii tutulmanız ve akabinde yeni telefon almak için istekli bir hale gelmeniz sağlanmaktadır.

Bu sistemin olumlu ve olumsuz yönleri tartışılabilir ancak bir gerçek vardır ki o da ömrünü tamamlamış ürünlerin atık hale gelmesinden kaynaklı olarak dönüşümü sağlanmadığı sürece dünya koca bir atık kutusuna dönmesi yönünde bir tehlike teşkil etmektedir.

Bonus olarak bilgilerin bir kısmını edindiğim ve izlemenizin faydalı olacağını düşündüğüm belgeseli mutlaka izlemenizi tavsiye ederim.

(The Light Bulb Conspiracy)